Hiện nay vai trò của Nga ở Biển Đông khá mờ nhạt. Một chuyên gia Nga cho rằng Matxcơva đã thiển cận khi thờ ơ với Biển Đông cho dù đang có một số ưu thế để có thể dấn thân vào Biển Đông.
Bà Olga Krasnyak, phó giáo sư khoa Quan hệ quốc tế, trường Kinh tế cao cấp Matxcơva đã viết một bài phân tích đăng ngày 18/09/2020 trên trang mạng của Hội nghiên cứu Chính sách Châu á và Thái Bình Dương tại Úc, cho rằng Nga đã thiển cận khi không quan tâm nhiều đến Biển Đông cho dù đã có một số ưu thế có thể khai thác để tăng cường vai trò tại Biển Đông.
Một số hãng truyền thông quốc tế đã đưa tin về bài báo này của bà Olga Krasnyak, theo đó Biển Đông có thể mang lại cho Nga mối lợi lớn về mặt ngoại giao, giúp Matxcơva tăng cường vị thế địa chính trị của mình. Việc này có thể làm được thông qua những dự án hợp tác khoa học thay vì sử dụng lối ngoại giao truyền thống. Bà cho rằng Nga nên thúc đẩy “ngoại giao khoa học” (tiếng Anh là science diplomacy).
Biển Đông đang bị chính quyền Nga thờ ơ
Bà Olga Krasnyak nhận định rằng việc chính quyền Nga không quan tâm đến vấn đề Biển Đông, coi nhẹ các lợi ích tiềm tàng của khu vực châu Á và Thái Bình Dương là một cái nhìn thiển cận.
Xét về lịch sử, Hải quân Nga thường hiện diện từ vùng Biển Đen, Biển Baltic ở phía tây vòng lên vùng Bắc Cực ở miền bắc Thái Bình Dương ở phía bắc và phía đông của Nga. Nga coi những khu vực này đóng vai trò quan trọng và mang lại những lợi ích cốt lõi về chiến lược của họ.
Biển Đông chưa bao giờ là nằm trong sự chú ý của Nga, có lẽ vì vị trí ở xa nước Nga, lại là địa bàn của những nước khác trong vùng, như Trung Quốc và các nước ASEAN.
Hiện nay quan điểm chính thức mà Bộ Ngoại giao Nga đưa ra về tranh chấp trên Biển Đông là cần dựa vào các nguyên tắc của luật pháp quốc tế và Công Ước Liên Hiệp Quốc về Luật Biển. Theo bà Krasnyak đánh giá, Matxcơva đang cho rằng ngoại giao là cách duy nhất để giải quyết một cách hòa bình tranh chấp ở Biển Đông.
Nga không nên đóng vai trò thứ yếu ở Biển Đông
Bề ngoài thì đường lối ngoại giao này có vẻ hợp lý nhưng thái độ thụ động của Nga hiện tại khiến các cường quốc khác có không gian để hành động, tạo ra một khoảng trống mà ảnh hưởng của Nga hoàn toàn có thể lấp đầy nếu Matxcơva lựa chọn phương thức can thiệp.
Theo bà Krasnyak, Biển Đông có thể mang lại nhiều cơ hội có lợi cho Nga. Hiện Nga đang là đối tác chiến lược với Trung Quốc, hai quốc gia này đã cùng Iran đã tổ chức thao diễn ở Ấn Độ Dương và biển Oman vào tháng 12/2019. Nga cũng có một chính sách năng lượng chiến lược nhắm vào thị trường Châu Á-Thái Bình Dương. Do vậy, việc giữ một vai trò thứ yếu không phải là một chọn lựa đúng đắn.
Bà phân tích rằng nếu Nga mạnh mẽ lao vào một cuộc đua tranh giành ảnh hưởng thì hệ quả có thể là bị buộc phải hiện diện trong một điểm nóng chính trị quan trọng nên bà khuyến nghị rằng một trong những cách tiếp cận tốt để hiện diện ở Biển Đông là sử dụng chính sách “ngoại giao khoa học”.
Vận dụng chính sách Bắc Cực vào Biển Đông
Đối với bà Olga Krasnyak, ngoại giao khoa học là một công cụ đối ngoại hiệu quả. Việc đưa hợp tác khoa học quốc tế trong việc giải quyết các vấn đề môi trường nhằm phát huy các lợi ích quốc gia tại Biển Đông là điều nên làm tương tự như chính sách Bắc Cực của Nga.
Nga có rất nhiều kinh nghiệm trong lĩnh vực nghiên cứu khoa học, có một ghế trong Hội Đồng Bắc Cực. Ở một số phương diện, tình hình Bắc Cực và Biển Đông có thể so sánh với nhau.
Cả hai khu vực này đều là địa điểm có thể thực hiện thúc đẩy hợp tác khoa học quốc tế. Trung Quốc hiện đang tham gia vào một số dự án khoa học ở Bắc Cực, cho nên Nga có thể đóng vai trò là bên hòa giải và hỗ trợ trong các dự án khoa học chung giữa Trung Quốc và các nước ASEAN ở Biển Đông. Bằng cách tuân theo luật pháp quốc tế và mang lại chuyên môn khoa học, Nga có thể có được ưu thế khi đàm phán với Trung Quốc và Hoa Kỳ để giải quyết các tranh chấp, bao gồm ở cả Bắc Cực và Biển Đông.
Hay trên khía cạnh kinh tế, Biển Đông là một vùng biển bận rộn nhất trên thế giới và phải đối mặt với những thách thức nghiêm trọng về hậu cần, việc này Nga có thể giúp giải quyết, mở ra cơ hội kinh tế cho các quốc gia ven biển, bao gồm cả Trung Quốc.
Biển Đông là nơi Nga cần tăng cường vai trò dựa trên các dự án bảo vệ môi trường tại Biển Đông
Nga có thể giành được vị thế bằng cách phát huy các hành động vì môi trường và sinh thái.
Vùng biển Bắc Cực là nơi mà Nga đã có nhiều kinh nghiệm trong việc khắc phục rủi ro về môi trường và sinh thái. Nga có thể làm theo cách tương tự với Biển Đông vì hiện nay các vấn đề môi trường như thiệt hại đối với các rạn san hô, dường như không phải là ưu tiên của các cường quốc trong khu vực do đang có căng thẳng ở đây. Kinh nghiệm của Nga trong việc giải quyết các vấn đề về bảo vệ môi trường và sinh thái có thể giúp ích cho tất cả các bên.
Cho dù hiện nay các nước thành viên Hội Đồng Bắc Cực thường có những tranh cãi chính trị nhưng đó không phải là một trở ngại đáng kể. Ví dụ, quan hệ giữa Hoa Kỳ và Nga cần liên tục được cải thiện, và hợp tác ở Bắc Cực đã trở thành một không gian, nơi mà hợp tác khoa học chiếm ưu thế trước sự cạnh tranh chính trị gay gắt giữa hai bên.
Bà Olga Krasnyak cho rằng có thể áp dụng tương tự cách này cho Biển Đông, cơ chế ngoại giao khoa học mang tính xây dựng và “lịch sự” không nên bị bỏ qua.
Bà Olga Krasnyak kết luận rằng những người hoài nghi có thể không tin vào ý định thực sự của Nga nhưng không ai có thể lập luận rằng việc thúc đẩy lợi ích quốc gia thông qua hợp tác khoa học nên bị lên án khi nó thúc đẩy lợi ích chung của các bên.
Việc Nga có thể tạo điều kiện thuận lợi cho việc thúc đẩy các tiến trình hòa bình và hợp tác khoa học quốc tế nhằm giải quyết các vấn đề môi trường và sinh thái ở Biển Đông có thể sẽ là yếu tố tích cực thúc đẩy các cường quốc khác và xây dựng một chuẩn mực có lợi cho toàn bộ khu vực Ấn Độ – Thái Bình Dương.