Tục uống trà tươi là nét văn hóa độc đáo của người Việt, gắn bó với truyền thống từ bao đời nay. Trà tươi không chỉ giải khát mà còn chứa đựng nhiều giá trị về sức khỏe và tinh thần.
Trà là thức uống đã gắn bó với người Việt từ bao đời nay; nhưng trong rất nhiều cách thưởng trà, tục uống trà tươi – tức là dùng lá trà tươi vò ra rồi hãm nước sôi – vẫn là một nét văn hóa độc đáo còn lưu giữ đến tận ngày nay.
Trà tươi trong dòng chảy lịch sử
Từ xa xưa, người Việt đã có thói quen uống trà tươi; đặc biệt phổ biến ở các vùng trồng chè như Thái Nguyên, Tuyên Quang, Phú Thọ… Hình ảnh các bà, các mẹ nhuộm răng đen, miệng nhai trầu, tay cầm bát nước trà xanh sóng sánh là biểu tượng đẹp của một thời. Trà tươi không chỉ xuất hiện trong đời sống hàng ngày; mà còn đi vào thơ ca, ca dao tục ngữ:
“Rượu ngon chẳng có bạn hiền
Trà tươi một ấm, lòng thiền an yên”
Trong bài hát Ca dao em và tôi; nhạc sĩ An Thuyên cũng nhắc đến tục uống trà xanh như một hình ảnh thân thuộc của văn hóa Việt:
“Bao ân tình mộc mạc làng quê
Trưa nắng hè gọi nhau rợp gánh chè xanh.”
Không giống như nghệ thuật trà đạo của Nhật Bản hay Trung Quốc với nhiều nghi thức cầu kỳ. Trà tươi Việt Nam mang phong thái dân dã, bình dị nhưng lại đầy chiều sâu.
Cách pha và thưởng thức trà tươi
Pha trà tươi tuy đơn giản nhưng cũng có những bí quyết riêng để nước trà ngon và đậm đà nhất:
- Chọn lá trà: Lá trà nên được hái từ sáng sớm, khi còn sương, giữ được độ tươi và hương vị thuần khiết.
- Sơ chế: Lá trà được vò nhẹ để tiết ra tinh chất, giúp nước trà xanh hơn, đậm vị hơn.
- Hãm trà: Trà được hãm với nước sôi 85-90 độ C; tránh đổ nước quá nóng để không làm mất đi vị ngọt hậu tự nhiên.
- Thưởng trà: Một ấm trà tươi có thể dùng cả ngày; nước đầu đậm, nước sau thanh, tạo cảm giác dễ chịu, sảng khoái.
Tác dụng của trà tươi đối với sức khỏe
Trà tươi là thức uống giải khát thông dụng, hiệu quả và mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe:
- Thanh nhiệt, giải độc: Nhờ hàm lượng polyphenol và catechin cao; trà tươi giúp đào thải độc tố, làm mát gan, lợi tiểu.
- Tăng cường tỉnh táo: Lượng caffeine tự nhiên trong trà giúp tinh thần minh mẫn; nhưng không gây căng thẳng như cà phê.
- Chống oxy hóa, làm đẹp da: Các chất chống oxy hóa giúp làm chậm quá trình lão hóa; giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch.
- Tốt cho tiêu hóa: Uống trà tươi sau bữa ăn giúp hỗ trợ tiêu hóa, ngăn ngừa đầy bụng.
Trà tươi – Nét văn hóa truyền thống tại các địa phương
Ở từng địa phương, tục uống trà xanh có những đặc trưng riêng biệt:
- Thái Nguyên: Là vùng trà nổi tiếng nhất Việt Nam; người dân ở đây mặc dù sản xuất trà khô nhưng vẫn duy trì thói quen uống trà tươi mỗi ngày.
- Hà Tĩnh, Nghệ An: Trà tươi thường được đun cả ấm lớn, uống cùng đường phèn hoặc mật ong để làm dịu vị chát.
- Miền Tây: Người dân nơi đây thích uống trà xanh pha với nước dừa; tạo ra hương vị đặc trưng, thanh mát.
Trà tươi và sự phát triển của nghệ thuật trà
Từ thuở sơ khai, con người đã biết dùng lá trà tươi để làm thức uống. Về sau, để tiện bảo quản và vận chuyển; nghệ thuật chế biến trà dần phát triển, tạo ra các dòng trà khô, trà bánh, hồng trà, bạch trà, ô long… Các hình thức này giúp trà có thể lưu giữ hương vị lâu dài; và được phổ biến đến những miền xa xôi.
Tuy nhiên, trong dòng chảy phát triển đó, trà tươi vẫn giữ được vị thế đặc biệt. Nếu như trà khô mang lại sự tiện lợi, thích hợp để thưởng thức theo phong cách tinh tế hơn; thì trà tươi lại giữ nguyên được hương vị tự nhiên, sắc xanh nguyên bản và sự gần gũi. Một ấm trà tươi vừa là cầu nối giữa con người với thiên nhiên, vừa mang lại cảm giác thư thái, giản dị và chân thành.
Sự phát triển từ trà tươi đến trà chế biến là minh chứng cho sự sáng tạo và thích nghi của con người với thiên nhiên. Tuy nhiên, dù có nhiều biến thể khác nhau; trà tươi vẫn giữ nguyên giá trị nguyên bản, là biểu tượng của sự đơn sơ, mộc mạc nhưng cũng vô cùng tinh tế.
Trà tươi trong đời sống hiện đại
Dù xã hội phát triển, thói quen uống trà tươi vẫn giữ vị trí quan trọng trong nhiều gia đình Việt. Bên tích trà nóng, những câu chuyện vui buồn, lời tâm sự giữa bà con láng giềng hay niềm vui chào đón người con xa quê trở về đã tạo nên những ký ức đẹp, thấm đượm tình thân.
Ngày nay, dù trà sữa và đồ uống hiện đại lên ngôi; nhiều người trẻ vẫn tìm về trà tươi như một cách sống chậm, trân trọng giá trị truyền thống. Những quán trà ven đường, ấm trà trên bàn làm việc hay trong gia đình là minh chứng cho sự bền bỉ của văn hóa uống trà Việt Nam.
Chỉ cần vài cây chè quanh nhà, bạn đã có trà tươi miễn phí quanh năm. Không cần chế biến cầu kỳ, chỉ cần hái lá, vò nhẹ, hãm nước sôi là có ngay thức uống thơm ngon, thuần khiết, chứa đựng tinh hoa đất trời. Ít loại đồ uống nào có được sự giản dị mà tinh tế như vậy.
Giữ gìn thói quen uống trà tươi chính là gìn giữ bản sắc dân tộc; để hương trà quê hương mãi vấn vương trong tâm hồn người Việt.