Tổ hợp Fordow, ẩn sâu trong núi gần Qom, là “pháo đài hạt nhân” Iran mà Israel luôn nhắm đến nhưng chưa thể vô hiệu hóa, bất chấp căng thẳng khu vực leo thang.

Fordow: Trái tim chương trình hạt nhân Iran

Tọa lạc trong lòng núi gần thành phố Qom, tổ hợp Fordow được Iran xây dựng bí mật trong nhiều năm mà không thông báo cho Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA). Cơ sở này được thiết kế để chống lại các cuộc tấn công trực diện, với độ sâu ước tính 80-90 m, hai lối vào và hệ thống đường hầm vuông góc. Điều này khiến Fordow trở thành mục tiêu khó phá hủy bằng vũ khí thông thường, theo các chuyên gia quân sự.

Fordow đóng vai trò trung tâm trong chương trình hạt nhân của Iran, đặc biệt trong việc làm giàu uranium. Theo Reuters, cơ sở này vận hành khoảng 2.000 máy ly tâm, sản xuất phần lớn uranium làm giàu tới 60%. Báo cáo gần đây cho biết Fordow đã tạo ra hơn 166 kg uranium 60%, đủ để làm giàu lên cấp độ vũ khí 90% cho gần 4 quả bom hạt nhân, theo tiêu chuẩn IAEA.

Israel và mối đe dọa từ Iran

Israel coi chương trình hạt nhân Iran là mối đe dọa sống còn và quyết tâm ngăn Tehran sở hữu vũ khí hạt nhân. Trong lịch sử, Israel từng phá hủy cơ sở hạt nhân Iraq năm 1981 bằng không kích. Tuy nhiên, Fordow, với vị trí kiên cố dưới lòng núi, đặt ra thách thức lớn hơn nhiều. Tuần trước, Israel đã tiến hành không kích Iran nhưng không gây thiệt hại đáng kể cho Fordow, theo nguồn tin quân sự.

Đại sứ Israel tại Mỹ Yechiel Leiter ngày 16/6 cho biết chỉ bom xuyên phá GBU-57/B MOP, nặng 14 tấn và được thả từ oanh tạc cơ B-2 của Mỹ, mới có khả năng phá hủy Fordow. Tuy nhiên, Israel dường như cũng cân nhắc các phương án khác như phá hoại từ bên trong hoặc tập kích liên tiếp.

Vị trí một số cơ sở hạt nhân của Iran. ( Đồ họa: AFP)

Lịch sử phát hiện và tranh cãi quốc tế

Thế giới biết đến Fordow vào tháng 9/2009, khi Mỹ, Anh và Pháp công bố hình ảnh tình báo. Cựu Tổng thống Mỹ Barack Obama khi đó tuyên bố quy mô và thiết kế của Fordow không phù hợp với mục đích hòa bình. Điều này dẫn đến phản ứng mạnh từ cộng đồng quốc tế, bao gồm chỉ trích hiếm hoi từ Nga và cảnh báo từ Trung Quốc.

Iran lập luận rằng họ tuân thủ quy định IAEA, chỉ cần công bố cơ sở 180 ngày trước khi đưa nhiên liệu hạt nhân vào. Tuy nhiên, IAEA cho rằng Iran đã vi phạm thỏa thuận năm 2003, yêu cầu công bố ngay khi có kế hoạch xây dựng. Dù đối mặt áp lực, Iran vẫn kiên định với chương trình hạt nhân.

JCPOA và bước lùi trong kiểm soát hạt nhân

Năm 2015, Iran và các cường quốc ký Kế hoạch Hành động Toàn diện Chung (JCPOA), trong đó Tehran hạn chế chương trình hạt nhân để đổi lấy nới lỏng trừng phạt. Tuy nhiên, việc Mỹ rút khỏi JCPOA dưới thời Tổng thống Donald Trump đã khiến Iran dần bỏ các cam kết, tăng cường làm giàu uranium tại Fordow.

Các lệnh trừng phạt từ Liên Hợp Quốc và nỗ lực giám sát của IAEA nhằm kiểm soát Fordow, nhưng Iran vẫn duy trì hoạt động tại đây. Một số nhà phân tích lo ngại rằng ngay cả khi Fordow bị vô hiệu hóa, Iran có thể sở hữu các cơ sở bí mật khác với máy ly tâm tiên tiến, đủ để sản xuất vật liệu cấp vũ khí trong thời gian ngắn.

Vị trí các khu vực trong cơ sở Fordow của Iran. ( Đồ họa: NY Post)

Thách thức chiến lược của Israel

Israel từng lên kế hoạch dùng biệt kích đột nhập Fordow để phá hủy cơ sở này, tương tự chiến dịch thành công tại Syria năm 2024 nhằm vào cơ sở sản xuất tên lửa của Hezbollah. Tuy nhiên, một chiến dịch tương tự tại Fordow được đánh giá là cực kỳ rủi ro do vị trí kiên cố và hệ thống phòng thủ của Iran.

Các chuyên gia cho rằng, dù Israel có thể làm gián đoạn hoạt động của Fordow, Iran vẫn có khả năng duy trì chương trình hạt nhân thông qua các cơ sở bí mật khác. Việc Tehran hạn chế IAEA tiếp cận các địa điểm sản xuất máy ly tâm càng làm dấy lên nghi ngờ về những kế hoạch dự phòng.

Fordow không chỉ là biểu tượng cho tham vọng hạt nhân của Iran mà còn là thách thức chiến lược lớn đối với Israel. Dù sở hữu công nghệ quân sự tiên tiến, Israel vẫn chưa tìm ra cách vô hiệu hóa “pháo đài hạt nhân” này. Trong bối cảnh căng thẳng Trung Đông gia tăng, Fordow tiếp tục là tâm điểm của cuộc đối đầu giữa hai quốc gia.

Theo: VnExpress