Khoản lỗ 44.792 tỷ đồng của EVN không thể chỉ giải quyết bằng một lần tăng giá điện. Các chuyên gia cho rằng cần cơ chế chia sẻ hợp lý, minh bạch và lộ trình dài hạn để tránh cú sốc cho nền kinh tế.

Vì sao không thể đẩy toàn bộ lỗ vào giá điện?

EVN khẳng định việc tính khoản lỗ lũy kế vào giá điện là hợp lệ theo Luật Điện lực. Tuy nhiên, đề xuất này đang vấp phải nhiều ý kiến trái chiều. Người dân và doanh nghiệp lo ngại việc “trả thay” cho những rủi ro tài chính trong quá khứ sẽ làm tăng chi phí sinh hoạt và sản xuất, gây áp lực lạm phát.

Trong khi đó, theo nguyên tắc thị trường, doanh nghiệp phải tự gánh rủi ro kinh doanh. Nếu cứ để mọi khoản lỗ được xã hội hóa, EVN sẽ thiếu động lực cắt giảm chi phí và cải thiện hiệu quả quản trị. Việc phụ thuộc hoàn toàn vào người tiêu dùng không phải là giải pháp bền vững.

Chính phủ nhiều lần nhấn mạnh điện là ngành độc quyền tự nhiên. Người tiêu dùng không có sự lựa chọn khác ngoài EVN. Do vậy, việc đưa toàn bộ khoản lỗ vào giá bán lẻ điện sẽ tạo cảm giác bất công, đồng thời đặt ra rủi ro xã hội không nhỏ.

Các giải pháp chia sẻ gánh nặng hợp lý

Nhiều chuyên gia cho rằng thay vì dồn toàn bộ khoản lỗ gần 45.000 tỷ đồng vào giá điện một lần, Chính phủ có thể cân nhắc các giải pháp chia sẻ thông minh.

Trước hết, cần minh bạch hóa chi phí. EVN nên công khai báo cáo kiểm toán, phân định rõ phần lỗ do yếu tố khách quan như biến động giá nhiên liệu, tỷ giá, với phần do quản trị chưa hiệu quả. Điều này sẽ tạo niềm tin cho xã hội rằng khoản tiền người dân trả thêm được sử dụng đúng mục đích.

Bên cạnh đó, Chính phủ có thể cho phép EVN phân bổ khoản lỗ theo lộ trình 3–5 năm, tránh tạo cú sốc lạm phát. Cùng lúc, chính sách tài khóa như giãn thời gian hạch toán, hoặc cho vay ưu đãi cũng có thể giúp tập đoàn giảm áp lực tăng giá ngay lập tức.

Ngoài ra, cần có cơ chế bảo vệ nhóm yếu thế. Các hộ nghèo, cận nghèo có thể được hưởng bậc thang điện ưu đãi, hoặc hóa đơn điện giảm giá trong một thời gian nhất định. Đây là cách để giảm thiểu tác động xã hội tiêu cực khi giá điện buộc phải điều chỉnh.

Định hướng dài hạn: cải cách và thị trường cạnh tranh

Về lâu dài, vấn đề then chốt không chỉ nằm ở xử lý khoản lỗ quá khứ, mà ở việc cải thiện cơ chế quản trị và xây dựng thị trường điện cạnh tranh. Khi có nhiều nhà cung cấp tham gia, giá điện sẽ phản ánh khách quan hơn và giảm nguy cơ độc quyền.

EVN hàng năm vẫn đóng góp lớn cho ngân sách và đầu tư hạ tầng. Tuy nhiên, tập đoàn cần tái cấu trúc mạnh mẽ hơn để nâng cao hiệu quả quản trị, tinh gọn bộ máy và giảm chi phí vận hành. Chính phủ cũng cần sớm hoàn thiện khung pháp lý để thị trường điện vận hành minh bạch, cạnh tranh hơn.

Điện là huyết mạch của nền kinh tế, nhưng giá điện không thể trở thành nơi “gom” mọi khoản lỗ. Người dân chỉ có thể chấp nhận trả thêm khi tin rằng đồng tiền đó được sử dụng để đầu tư hạ tầng, bảo đảm an ninh năng lượng thay vì bù đắp sai số quản trị.

Theo Báo Khai Mở