Hơn 310.000 học sinh từ chối xét tuyển đại học năm 2025. Hiện tượng này là bất thường, hay là tiếng nói ngầm về một sự thay đổi âm thầm?

Một phần tư học sinh từ chối xét tuyển đại học

Theo số liệu từ Bộ Giáo dục & Đào tạo, trong hơn 1,16 triệu thí sinh dự thi tốt nghiệp THPT năm 2025, có tới 310.000 em không đăng ký xét tuyển vào bất kỳ trường đại học hay cao đẳng nào, tương đương gần 27% tổng số thí sinh.

Nói cách khác, cứ ba học sinh thì có một em “quay lưng” với đại học – con số khiến không ít người giật mình. Nhưng thực ra, đây không phải là hiện tượng hoàn toàn mới. Từ năm 2022, tỷ lệ thí sinh không xét tuyển đại học đã dao động từ 30–36%. Năm nay, xu hướng này tuy có giảm nhẹ, nhưng vẫn cho thấy một điều: đại học không còn là lối đi mặc định.

Vì sao hàng trăm ngàn học sinh “nói không” với đại học?

Câu hỏi đặt ra: Điều gì khiến hơn 310.000 học sinh từ chối xét tuyển đại học? Có bất thường không? Theo bà Nguyễn Hải Trường An (Trường ĐH Hùng Vương), câu trả lời tuy gây ngỡ ngàng nhưng lại hoàn toàn hợp lý.

Nhiều học sinh chủ động chọn lựa khác: học nghề, du học, làm việc, hoặc đơn giản là tạm dừng để suy ngẫm về tương lai – điều mà giới trẻ ngày nay gọi là “gap year”. Một bộ phận khác không xét tuyển vì không đủ điều kiện kinh tế, thiếu định hướng hoặc chưa được hỗ trợ tư vấn nghề nghiệp đúng cách.

“Không phải ai cũng cần vào đại học. Điều quan trọng là lựa chọn ấy có xuất phát từ sự hiểu biết bản thân hay không,” bà An chia sẻ.

Từ chối xét tuyển đại học vì… không thể học tiếp

Một lát cắt khác của bức tranh đáng lưu tâm hơn: có những em muốn học nhưng không thể học.

Học phí đại học ngày càng leo thang là một trong những rào cản lớn. Trong kỳ họp Quốc hội cuối năm 2024, đại biểu Huỳnh Thị Ánh Sương từng lên tiếng về tình trạng người học nơm nớp lo học phí tăng theo từng năm. Thực tế, năm 2024 có hơn 122.000 thí sinh trúng tuyển đại học nhưng không nhập học.

Đại học, với nhiều học sinh, trở thành một phương án “trong mơ” – không thực tế.

Không ít thí sinh trúng tuyển đại học nhưng quyết định không nhập học (Ảnh trích từ báo cáo Bộ GD&ĐT giai đoạn 2020–2023).

Khoảng cách giàu nghèo ngay trên giảng đường

Theo báo cáo của World Bank Việt Nam, giai đoạn 2020–2022, Việt Nam có tỷ lệ nhập học đại học – cao đẳng thấp nhất khu vực Đông Á. Đáng chú ý, chỉ dưới 15% sinh viên đại học đến từ hộ nghèo và cận nghèo, trong khi có đến 40% thuộc nhóm khá giả.

Giáo dục đại học đang ngày càng mất đi tính đại chúng, trở thành đặc quyền cho nhóm có điều kiện.

Trong khi đó, tỷ lệ lao động Việt Nam qua đào tạo có bằng cấp, chứng chỉ chỉ đạt 29% (Quý I/2025) – con số cho thấy Việt Nam không chỉ thiếu nhân lực, mà còn thiếu lực lượng lao động chất lượng cao để bước vào nền kinh tế tri thức.

“Nhiều thí sinh hoàn thành kỳ thi THPT quốc gia, cầm trên tay kết quả nhưng không ít em chọn từ chối xét tuyển đại học (Ảnh: Internet)

Không bất thường, nhưng đáng lo?

ThS Phạm Thái Sơn (ĐH Công thương TP.HCM) cho biết tỷ lệ học sinh không đăng ký xét tuyển đại học có xu hướng giảm từ 36% năm 2022 xuống còn 27% năm 2025. Đó là tín hiệu đáng mừng. Nhưng cùng lúc, vẫn tồn tại một bộ phận ổn định từ 30–35% học sinh chọn lối đi khác – và lý do không chỉ đơn giản là định hướng nghề nghiệp.

Áp lực kinh tế, sự mất niềm tin vào giá trị tấm bằng, nỗi sợ thất nghiệp sau khi ra trường… là những yếu tố âm ỉ nhưng đầy sức nặng.

Trong bối cảnh đó, những lựa chọn ngoài đại học không còn là “lối rẽ” bất thường – mà là một chuyển dịch cần được lắng nghe và điều tiết.

Giải pháp nào cho bài toán đào tạo?

Thay vì đặt câu hỏi “Vì sao không vào đại học?”, có lẽ nên hỏi: “Làm sao để mọi học sinh có thể tiếp cận con đường phù hợp nhất với mình?”

Cần hệ thống tư vấn hướng nghiệp bài bản hơn. Cần chính sách học phí công bằng hơn. Cần một chiến lược quốc gia về đào tạo nghề, về đào tạo bậc đại học – sao cho không chỉ học sinh giàu mới được học, và học xong ra trường không phải lăn tăn thất nghiệp.

Đại học không cần là con đường duy nhất. Nhưng giáo dục phải là con đường mở – cho tất cả.

Theo: Dân trí