Tiếng trống khai giảng năm học 2025 – 2026 đã gần kề. Trong không khí rộn rã ấy, lời dạy ngàn xưa “Tiên học lễ, hậu học văn” vang lên như hồi chuông nhắc nhở

Giáo dục không chỉ là truyền thụ tri thức. Giáo dục là gìn giữ gốc thiện lương. Tư tưởng “Nhân chi sơ, tính bản thiện” từ rất xa xưa đã trở thành kim chỉ nam. Lời dạy này đặt nền móng cho giáo dục và văn hóa Á Đông.

“Tiên học lễ, hậu học văn” – nền tảng của giáo dục nhân cách

Trong quan niệm của người xưa, chữ “Lễ” không chỉ là những nghi thức bề ngoài như lời chào, tiếng cảm ơn. Lễ còn là chuẩn mực đạo đức, là gốc rễ của nhân phẩm. Người biết giữ “Lễ” là người biết sống hiếu thảo với cha mẹ, kính trọng thầy cô, chan hòa với bạn bè và nhân ái với cộng đồng.

Một học sinh có thể giỏi chữ nghĩa, đạt nhiều thành tích. Nhưng nếu thiếu lễ nghĩa và nhân cách, thì tri thức ấy khó có giá trị lâu dài. Chính vì vậy, “Lễ” luôn được đặt lên hàng đầu . “Lễ” như chiếc la bàn dẫn lối để con người không lạc mất phương hướng. “Lễ” là nơi để tri thức nương tựa và tỏa sáng.

Ý nghĩa của “tiên học lễ, hậu học văn” trong bồi dưỡng nhân cách

Vua Thuấn – đức hiếu cảm động trời đất

Thuở nhỏ, Vua Thuấn phải chịu cảnh cha mù quáng, mẹ kế độc ác, thường tìm cách hãm hại. Thế nhưng ông vẫn giữ trọn hiếu đạo, một lòng phụng dưỡng cha mẹ. Đức hiếu thuận ấy đã cảm động đến mức chim muông cũng kéo về giúp ông cày ruộng. Câu chuyện lưu truyền hàng ngàn năm, cho thấy đạo đức. Câu chuyệ không chỉ là phản ứng trước điều tốt đẹp, mà là sự kiên định giữ lòng thiện lương ngay cả trong nghịch cảnh.

Tiên học lễ hậu học văn
Vua Thuấn luôn hiếu thuận giữ lễ, nghĩa, được Thần Phật sai chim thú xuống cày ruộng (Ảnh: Mai Loan)

Mẹ của Mạnh Tử – trung thực và kiên định trong giáo dục

Người mẹ nổi tiếng này đã “ba lần chuyển nhà” để tìm môi trường giáo dục phù hợp cho con. Khi trót hứa với con sẽ cho ăn thịt, bà đã nghiêm khắc thực hiện, chỉ để giữ sự trung thực. Chính bài học giản dị ấy đã hun đúc nên một bậc hiền triết, người sau này trở thành đại biểu tư tưởng Nho gia.

Chu Văn An – chính trực của người thầy muôn đời

Với học trò, ông dạy chữ nghĩa bằng tri thức và dạy nhân cách bằng chính cuộc đời mình. Khi triều đình mục nát, ông dâng sớ xin chém bảy tên gian thần. Không được chấp thuận, ông dứt khoát từ quan để giữ trọn khí tiết. Tấm gương của ông nhắc nhở rằng: tri thức chỉ thật sự nở hoa khi được nuôi dưỡng trên nền đạo đức.

“Văn” chỉ bừng sáng khi có “Lễ” soi đường

Tri thức mở ra cánh cửa đến thế giới rộng lớn, giúp con người sáng tạo và phát triển. Nhưng nếu chỉ coi trọng “Văn” mà coi nhẹ “Lễ”, hành trình trưởng thành dễ lạc lối. Một học sinh xuất sắc về điểm số nhưng thiếu lễ phép, thiếu nhân cách, sẽ khó đi xa. Ngược lại, những học trò biết giữ lễ nghĩa, sống hiền hòa, thường được yêu mến và tin tưởng. Chính tình yêu thương ấy là điểm tựa quan trọng để các em trưởng thành.

Vì thế, “Tiên học lễ, hậu học văn” không hề xem nhẹ tri thức, mà nhấn mạnh: chỉ khi nhân cách được bồi đắp, tri thức mới trở thành ánh sáng soi đường, giúp con người xây dựng một cuộc sống ý nghĩa.

Giáo dục – hành trình gieo mầm thiện lương

Giáo dục giống như người làm vườn: tri thức là hạt giống, còn nhân cách là mảnh đất. Hạt giống quý giá đến đâu, nếu gieo trên mảnh đất khô cằn thì cũng khó nảy nở. Chỉ khi mảnh đất tâm hồn được bồi đắp bởi đạo đức, tri thức mới bén rễ, đâm chồi và kết trái.

Người thầy và gia đình chính là những người vun trồng mảnh đất ấy. Sứ mệnh cao cả của giáo dục không phải chỉ tạo nên những con người giỏi giang. Trách nhiệm nhà giáo là đào tạo nên những con người hiền lương, biết sống vì cộng đồng, biết giữ trọn chính khí và lòng nhân ái.

“Nhân chi sơ, tính bản thiện” – lời dạy của Khổng Tử

Từ rất xa xưa, Mạnh Tử đã khẳng định: “Nhân chi sơ, tính bản thiện”. Con người sinh ra vốn có gốc là thiện lương. Nhiệm vụ của giáo dục chính là nuôi dưỡng, bảo vệ và phát huy gốc thiện đó. Nếu mỗi ngày con được thấm nhuần gốc đức thiện lương , học sinh không bị cuốn theo cám dỗ hay tha hóa trong vòng xoáy danh lợi.

Lời dạy “Tiên học lễ, hậu học văn” của Khổng Tử vì thế không chỉ là một khẩu hiệu treo tường, mà là phương châm giáo dục vượt thời gian. Nó nhắc nhở mỗi người thầy rằng: dạy chữ là quan trọng, nhưng dạy người mới là sứ mệnh cao quý nhất.

“Tiên học lễ, hậu học văn”: Giữ gốc Thiện, mở cánh cửa tương lai”

Trong nhịp sống hiện đại, khi thành tích và điểm số thường được đặt lên hàng đầu, thật dễ để con người quên mất cội nguồn của giáo dục. Nhưng hãy nhớ rằng: kiến thức có thể vô tận, còn nhân cách mới là nền tảng bền vững nhất.

“Tiên học lễ, hậu học văn” không phải lời dạy cũ kỹ. Lễ còn là ngọn đèn soi sáng con đường giáo dục hôm nay. Trong tâm hồn mỗi học trò luôn được nuôi dưỡng mầm gốc đức Chân – Thiện – Nhẫn. Các con luôn được thấm nhuần gốc Thiện theo ý nghĩa “Nhân chi sơ, tính bản thiện” mỗi ngày. Chính là thầy cô đang mở cánh cửa tương lai cho học trò bước vào kỷ nguyên mới.