Chính sách áp mức thuế lên đến 125% đối với hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc – đặc biệt là các mặt hàng như xe điện, pin năng lượng và thép – đang làm dấy lên làn sóng quan ngại không chỉ tại Trung Quốc mà còn ở nhiều nền kinh tế đang phát triển, trong đó có Việt Nam.

Vậy động thái này thực sự ẩn chứa điều gì? Và đâu là những tác động tiềm tàng đến thị trường xuất nhập khẩu, doanh nghiệp FDI và cả đời sống người dân?

Chính sách thuế mới của Mỹ

Ngày 10/04/2025, chính quyền Mỹ tuyên bố áp thuế nhập khẩu đối với hàng hóa Trung Quốc – với mức cao nhất lên đến 125%. Đây là một phần trong chiến lược “nước Mỹ trên hết” nhằm bảo vệ ngành sản xuất nội địa, đồng thời đối phó với các cáo buộc liên quan đến trợ giá, thao túng thị trường và vi phạm sở hữu trí tuệ.

Làn sóng phản ứng dây chuyền

Phía Trung Quốc đã nhanh chóng lên tiếng phản đối, cho rằng đây là hành động “cực đoan; vi phạm quy tắc thương mại quốc tế”. Không chỉ vậy, các doanh nghiệp sản xuất – đặc biệt là trong lĩnh vực công nghệ và năng lượng – đang đối mặt với nguy cơ mất thị trường, buộc phải tìm kiếm các điểm đến thay thế.

Các chuỗi cung ứng toàn cầu –vốn đã bị ảnh hưởng bởi đại dịch và chiến sự Nga – Ukraine – nay tiếp tục đối mặt với nguy cơ đứt gãy. Tình trạng thừa công suất, đặc biệt là ở các nhà máy pin và xe điện tại Trung Quốc, khiến giá thành rẻ; nhưng cũng là lý do Mỹ áp thuế để ngăn “hàng hóa giá rẻ tràn ngập thị trường”.

Phía Trung Quốc đã nhanh chóng lên tiếng phản đối, cho rằng đây là hành động “cực đoan; vi phạm quy tắc thương mại quốc tế”. (Ảnh: Reuters)

Việt Nam: Cơ hội và thách thức đan xen

Cơ hội cho ngành sản xuất nội địa và chuỗi cung ứng thay thế
Việt Nam, với vai trò là một điểm đến sản xuất chiến lược tại Đông Nam Á; có thể là “người hưởng lợi gián tiếp”. Một số doanh nghiệp FDI đang cân nhắc dịch chuyển nhà máy khỏi Trung Quốc; để tránh rủi ro thuế quan. Trong đó, Việt Nam nổi lên như một lựa chọn tiềm năng; nhờ ổn định chính trị, vị trí địa lý thuận lợi và nguồn lao động trẻ.

Các ngành sản xuất linh kiện, thiết bị điện tử, dệt may, đồ gỗ; và năng lượng tái tạo có thể được “chia phần” từ làn sóng dịch chuyển này. Nhiều chuyên gia quốc tế nhận định, nếu Việt Nam chuẩn bị tốt về hạ tầng và chính sách thu hút đầu tư,;đây là cơ hội để nâng cấp chuỗi giá trị và vươn lên tầm cao mới.

Nguy cơ với doanh nghiệp phụ thuộc vào thị trường Mỹ và Trung Quốc
Tuy nhiên, mặt trái là không ít doanh nghiệp Việt đang tham gia chuỗi cung ứng cho các đối tác Trung Quốc. Đặc biệt trong lĩnh vực pin, linh kiện điện tử và máy móc. Việc hàng Trung Quốc bị áp thuế; sẽ khiến các đơn hàng từ đối tác sụt giảm hoặc bị đình trệ; ảnh hưởng đến cả dòng vốn, lao động và sản lượng.

Mặt khác, với hàng hoá nhập khẩu từ Trung Quốc vốn là nguyên liệu đầu vào cho sản xuất tại Việt Nam (như thép, nhôm, hóa chất); nếu bị đội giá do thuế quan; sẽ khiến chi phí sản xuất trong nước tăng theo, tạo sức ép lên giá thành sản phẩm.

Doanh nghiệp FDI tại Việt Nam: Loay hoay giữa hai làn sóng

Những doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài; đặc biệt là FDI Trung Quốc tại Việt Nam, đang đối mặt với bài toán chiến lược. Nếu hàng hoá của họ được dán nhãn “Made in Vietnam” nhưng vẫn mang hàm lượng sản xuất cao từ Trung Quốc; nguy cơ bị điều tra xuất xứ và đánh thuế theo chuỗi là điều không thể bỏ qua.

Một số công ty đã từng bị Mỹ điều tra chống lẩn tránh thuế (anti-circumvention) – và nay có thể làn sóng này quay lại; với cường độ mạnh hơn. Việc thiết lập chuỗi cung ứng “thực sự bản địa hóa” không dễ trong ngắn hạn. Do đó, cần sự chuẩn bị kỹ lưỡng về hồ sơ, minh bạch hóa quy trình sản xuất, chứng minh năng lực nội địa với hàng hóa sản xuất ra.

Hướng đi nào cho Việt Nam?

Các chuyên gia nhận định, điều quan trọng nhất với Việt Nam lúc này là giữ được “thế cân bằng”. Không nên dựa quá nhiều vào một thị trường xuất khẩu; mà cần đa dạng hóa – cả về đối tác lẫn mặt hàng. Đồng thời, cần chủ động tham gia các hiệp định thương mại tự do (FTA) thế hệ mới; tăng cường minh bạch hóa thông tin sản xuất, và nâng cao năng lực chuỗi cung ứng nội địa.

Song song, Việt Nam cần sớm có chính sách hỗ trợ doanh nghiệp vừa và nhỏ – nhóm chịu tổn thương cao nhất trước biến động toàn cầu. Các chương trình đào tạo, hỗ trợ chuyển đổi công nghệ; quản trị rủi ro thương mại cần được đẩy mạnh.

Bình tĩnh, vững vàng trên hành trình hội nhập

Chính sách thuế 125% của Mỹ nhắm vào hàng hóa Trung Quốc; có thể chỉ là khởi đầu cho một giai đoạn mới của thương mại toàn cầu – nơi những rủi ro địa chính trị, bảo hộ và biến động chuỗi cung ứng sẽ trở thành “bình thường mới”.

Với Việt Nam, điều quan trọng là không chỉ ứng phó; mà còn biết tận dụng cơ hội để nâng cấp năng lực cạnh tranh; thúc đẩy giá trị gia tăng và xây dựng một nền kinh tế có nội lực vững chắc – để không bị cuốn trôi trong những cơn lốc thương mại đang ngày một dữ dội hơn.