Chính sách thuế quan mới của Mỹ – đặc biệt là những động thái áp mức thuế lên tới 125% đối với hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc; đang gây chấn động chuỗi cung ứng toàn cầu.

Nhận thấy những tác động tiềm tàng đến kinh tế khu vực; các Bộ trưởng Kinh tế khối ASEAN đã tổ chức một hội nghị đặc biệt ngày 10/4/2025 để thảo luận và đưa ra phản ứng chung. Liệu ASEAN có đủ sức cân bằng giữa hai siêu cường trong bối cảnh kinh tế địa chính trị phức tạp?

Bộ trưởng Kinh tế khối ASEAN tổ chức Hội nghị đặc biệt từ nhu cầu cấp bách

Ngày 10/4/2025, Hội nghị đặc biệt của các Bộ trưởng Kinh tế khối ASEAN đã được tổ chức trực tuyến; dưới sự chủ trì của Malaysia – nước giữ vai trò Chủ tịch luân phiên ASEAN 2025. Trọng tâm của hội nghị là thảo luận về ảnh hưởng của chính sách thuế mới từ Hoa Kỳ; trong đó nổi bật là mức thuế “siêu cao” nhắm vào các sản phẩm như: ô tô điện, pin năng lượng, thép từ Trung Quốc.
Đây là lần hiếm hoi các bộ trưởng kinh tế ASEAN tổ chức một hội nghị chuyên đề đặc biệt bên ngoài các phiên họp thường kỳ; cho thấy tính chất cấp bách và nghiêm trọng của vấn đề.

Quan ngại về chuỗi cung ứng và doanh nghiệp vừa – nhỏ

Trong tuyên bố chung sau hội nghị, các bộ trưởng ASEAN bày tỏ quan ngại sâu sắc về ảnh hưởng tiêu cực của chính sách thuế quan đơn phương từ phía Mỹ. Họ cho rằng động thái này nguy cơ gây gián đoạn chuỗi cung ứng toàn cầu; đặc biệt là với các nước đang phát triển phụ thuộc vào xuất khẩu trung gian; hoặc công nghệ giá rẻ từ Trung Quốc.
Đối tượng dễ bị tổn thương nhất được chỉ ra là doanh nghiệp nhỏ và vừa (SMEs) – vốn là xương sống của nền kinh tế khu vực. Khi chi phí nguyên liệu, linh kiện nhập khẩu tăng do thuế quan; SMEs sẽ khó cạnh tranh, khó mở rộng sản xuất, dẫn đến sụt giảm việc làm và thu nhập.

Khối ASEAN kêu gọi Mỹ đối thoại xây dựng

Tuyên bố chung nhấn mạnh: “ASEAN kêu gọi Hoa Kỳ duy trì đối thoại mang tính xây dựng; tôn trọng luật lệ quốc tế và cân bằng lợi ích giữa các đối tác”. ASEAN khẳng định coi Mỹ là đối tác chiến lược toàn diện; nhưng không chấp nhận các chính sách mang tính đơn phương, ảnh hưởng tiêu cực đến khu vực.
Theo ông Nguyễn Hồng Diên – Bộ trưởng Công Thương Việt Nam; điều quan trọng là ASEAN cần duy trì sự đoàn kết; bản lĩnh và chủ động hợp tác trong giai đoạn này. Ông cho biết Việt Nam sẵn sàng thúc đẩy các đối thoại thương mại song phương và đa phương với Mỹ; đồng thời chủ động kết nối với các đối tác trong ASEAN để đề xuất các sáng kiến chung.

Việt Nam sẵn sàng thúc đẩy các đối thoại thương mại song phương và đa phương với Mỹ, đồng thời chủ động kết nối với các đối tác trong ASEAN để đề xuất các sáng kiến chung.(Ảnh: tuoitre.vn)

ASEAN có thể làm gì trước một chính sách thuế “áp đặt”?

Về bản chất, các chính sách thuế của Mỹ nhắm vào Trung Quốc; nhưng sẽ gây ảnh hưởng lan tỏa đến cả ASEAN – nơi nhiều quốc gia đóng vai trò là “mắt xích” trong chuỗi giá trị toàn cầu. Ví dụ, một doanh nghiệp Việt Nam nhập pin hoặc linh kiện điện tử từ Trung Quốc để lắp ráp và tái xuất sang Mỹ; sẽ bị gián tiếp ảnh hưởng.

Tuy nhiên, ASEAN cũng không hoàn toàn bị động. Bằng việc kêu gọi đối thoại, thúc đẩy tiếng nói chung; khối này cho thấy rõ tinh thần chủ động và định hình vai trò trong bối cảnh mới. Việc tổ chức hội nghị khẩn cấp lần này thể hiện ASEAN muốn đóng vai trò trung gian mềm; không nghiêng hẳn về Mỹ hay Trung Quốc; mà ưu tiên “thị trường mở, công bằng và bền vững”.

Thêm vào đó, ASEAN cũng có thể tận dụng cơ hội để thu hút sự dịch chuyển chuỗi cung ứng; khi nhiều tập đoàn công nghệ toàn cầu đang cân nhắc rời khỏi Trung Quốc. Nếu các nước ASEAN cải thiện môi trường đầu tư, nâng cao tay nghề lao động và đơn giản hóa thủ tục hành chính; thì đây sẽ là thời cơ vàng.

Hội nghị cho thấy bản lĩnh tập thể khối ASEAN

Dưới góc độ quan hệ quốc tế, hội nghị lần này không chỉ mang tính kỹ thuật kinh tế; mà còn mang dấu ấn chính trị rõ rệt. ASEAN đã thể hiện tiếng nói tập thể; tạo áp lực mềm với Hoa Kỳ mà không làm mất đi quan hệ đối tác chiến lược.
Trong khi nhiều khu vực khác còn phân tán trong ứng phó chính sách của các siêu cường; thì ASEAN đang cho thấy khả năng hành động thống nhất, phản ứng kịp thời với các biến động toàn cầu – điều vốn từng là điểm yếu của khối.
Nếu tiếp tục duy trì sự thống nhất này; ASEAN sẽ củng cố được vị thế là một trong những trung tâm kinh tế năng động và ổn định nhất châu Á – Thái Bình Dương.

Thách thức là cơ hội nếu biết hành động

Chính sách thuế mới của Mỹ đang là “phép thử” cho tính liên kết nội khối ASEAN. Hội nghị Bộ trưởng Kinh tế đặc biệt lần này không chỉ là hành động phản ứng; mà còn là bước đi chiến lược nhằm bảo vệ lợi ích dài hạn.
Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu bất định, chỉ khi có sự phối hợp chặt chẽ, cùng tiếng nói và chiến lược đồng thuận ASEAN mới đủ sức làm đối trọng mềm giữa các siêu cường. Đồng thời tận dụng cơ hội chuyển mình về cả kinh tế, chính trị và vị thế quốc tế.